Dlaczego dodaje się chmiel do piwa?
Chmiel jest jednym z najważniejszych składników piwa, który odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu jego smaku, aromatu i trwałości. Chociaż pierwotnie piwo powstawało bez dodatku chmielu, obecnie trudno sobie bez niego wyobrazić produkcję tego popularnego napoju. Poniżej omawiamy, dlaczego dodaje się chmiel do piwa, jakie funkcje pełni ten składnik oraz jakie rodzaje chmielu wykorzystywane są w piwowarstwie.
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) to płożąca się lub pnąca roślina wieloletnia z rodziny konopiowatych. W procesie warzenia piwa są wykorzystywane żeńskie kwiatostany chmielu, zwane szyszkami. Chmiel rośnie dziko na półkuli północnej, jest również uprawiany w wielu krajach na całym świecie, zwłaszcza w rejonach o klimacie umiarkowanym. Szyszki chmielowe zawierają substancje aromatyczne i goryczkowe, dzięki którym piwo nabiera charakterystycznych cech.
W starożytności i średniowieczu piwa były aromatyzowane przede wszystkim mieszankami ziół, przypraw i innych składników roślinnych (wykorzystywano w tym celu m.in. jałowiec, mirt czy rozmaryn). Wprawdzie także i chmiel dodawano do piwa prawdopodobnie już w starożytności, ale w Europie zadomowił się w piwowarstwie dopiero około IX-X wieku. Na większą skalę zaczęto stosować chmiel w produkcji piwa od XI wieku. Było to związane z powstawaniem nowych klasztorów i rozwojem piwowarstwa wśród zakonników. To właśnie mnisi odkryli, że chmiel nadaje piwu przyjemną goryczkę oraz wspaniały aromat, a jednocześnie działa jak naturalny środek konserwujący, który sprawia, że piwo dłużej pozostaje świeże. W XIII wieku piwa chmielowe zyskały dużą popularność w Europie Środkowej, a ważnymi ośrodkami jego uprawy stały się Niemcy, Czechy i Polska.
Obecnie chmiel jest dodawany do piwa z kilku istotnych powodów. Przede wszystkim nadaje piwu charakterystyczną goryczkę. Neutralizuje ona słodkie smaki pochodzące ze słodu jęczmiennego i kształtuje zrównoważony profil smakowy piwa. Dzięki goryczce piwo nie jest zbyt mdłe ani zbyt słodkie. Goryczka w piwie pochodzi głównie z α-kwasów, które uwalniają się podczas gotowania. W trakcie gotowania brzeczki następuje przekształcenie tych związków w rozpuszczalne izo-α-kwasy (tzw. izomeryzacja), które nadają piwu wyraźny smak goryczkowy. Chmiel jest również odpowiedzialny za wiele aromatów, które mogą pojawiać się w piwie. W zależności od odmiany chmielu aromaty te mogą obejmować nuty cytrusowe, kwiatowe, żywiczne, ziołowe, owocowe lub przyprawowe. Aromatyczne olejki chmielowe uwalniają się podczas krótkiego gotowania chmielu lub podczas tzw. chmielenia na zimno, kiedy szyszki są dodawane do piwa w niższych temperaturach, już po zakończeniu fermentacji. Dzięki temu piwo nabiera złożonego bukietu zapachowego.
Chmiel ma właściwości antybakteryjne i antyseptyczne, w związku z czym pomaga chronić piwo przed rozwojem niepożądanych mikroorganizmów i pozwala przedłużyć trwałość piwa. Było to szczególnie ważne w czasach, kiedy nie stosowano jeszcze pasteryzacji. Dzięki zawartości chmielu piwa były stabilniejsze i mogły być transportowane na dłuższe odległości. Piwo India Pale Ale (IPA) było intensywnie chmielone właśnie po to, aby mogło przetrwać długą podróż z Wielkiej Brytanii do Indii. Chmiel przyczynia się do koagulacji białek podczas gotowania, co sprzyja wytrącaniu się osadów i wpływa na poprawę klarowności piwa. Ponadto substancje zawarte w chmielu pomagają w utrzymaniu trwałej i gęstej piany.
Na rynku dostępnych jest wiele odmian chmielu, które mogą wpływać na ostateczny smak i aromat piwa. Wyróżnia się dwa główne rodzaje chmielu: chmiel goryczkowy i chmiel aromatyczny. Chmiel goryczkowy ma wysoką zawartość α-kwasów. Dodaje się go na początku procesu gotowania, co pozwala na przekształcenie α-kwasów w rozpuszczalne izo-α-kwasy i osiągnięcie pożądanej goryczki. Do odmian chmielu goryczkowego należą m.in. Magnum, Columbus i Target. Chmiel aromatyczny charakteryzuje się niższą zawartością α-kwasów, ma za to większą ilość olejków eterycznych, które odpowiadają za złożone aromaty piwa. Aby zachować właściwości aromatyczne takiego chmielu, dodaje się go pod koniec gotowania lub podczas chmielenia na zimno. Do popularnych odmian chmielu aromatycznego zalicza się m.in. Cascade, Citra, Saaz i Amarillo. Niektóre odmiany chmielu, takie jak Centennial czy Simcoe, mają charakter uniwersalny, łączą w sobie bowiem cechy chmielu goryczkowego i aromatycznego. Są one często wykorzystywane przez piwowarów domowych i komercyjnych.
Chmiel może być dodawany do piwa na różnych etapach produkcji. Dodanie chmielu podczas gotowania brzeczki pozwala na wydobycie goryczki. Im dłużej gotowany jest chmiel, tym intensywniejsza jest goryczka. Dzieje się to jednak kosztem utraty aromatów. Chmielenie na zimno polega na dodaniu chmielu po zakończeniu fermentacji, kiedy temperatura piwa jest niższa. Dzięki temu nie ulatniają się olejki aromatyczne, a piwo nabiera intensywnego zapachu. Zachowanie delikatniejszych aromatów umożliwia dodanie chmielu po gotowaniu i wystudzeniu brzeczki (do temperatury około 80 stopni Celsjusza), kiedy brzeczka znajduje się w ruchu wirowym (etap ten to tzw. whirlpool). Chmielenie tym sposobem nie powoduje wyraźnego podniesienia poziomu goryczki, wzrasta za to aromatyczność piwa ze względu na to, że olejki aromatyczne nie wyparowują, jak ma to miejsce podczas gotowania.
Chmiel jest wykorzystywany w różny sposób w zależności od stylu piwa. W piwach typu IPA (India Pale Ale) i APA (American Pale Ale) jest on składnikiem dominującym, nadającym piwu wyraźną goryczkę i intensywne aromaty cytrusowe, żywiczne i owocowe, w klasycznych lagerach zaś jest używany bardziej subtelnie w celu nadania piwu lekkiego aromatu i zrównoważenia jego słodowości. W piwach takich jak stout czy porter chmiel pełni funkcję uzupełniającą, a jego goryczka współgra z aromatami palonego słodu. Współczesne piwowarstwo coraz częściej eksperymentuje z chmielem, odkrywając nowe jego odmiany i wprowadzając nowe techniki chmielenia.
Od setek lat chmiel kształtuje smak, aromat i trwałość piwa. Dodanie chmielu sprawia, że piwo jest trwalsze, nabiera charakterystycznej goryczki i uzyskuje wyjątkowe nuty zapachowe. Dzięki różnorodnym odmianom chmielu i technikom chmielenia piwowarzy mogą tworzyć piwa o szerokim spektrum smaków, zaspokajając potrzeby konsumentów na całym świecie. Mimo że chmiel stał się integralnym składnikiem piwa, nadal istnieje przestrzeń do eksperymentowania i odkrywania jego nowych, fascynujących możliwości.